Κυριακή 12 Αυγούστου 2012

Κοτζαμπάσηδες ἢ πολιτικοί;



Ἰωάννης Λογοθέτης. Κοτζάμπασης Λιβαδειᾶς. Πίνακας του Λουί Ντυπρέ (πηγή: wiki)



Κοτζαμπάσηδες ἐπὶ τουρκοκρατίας καὶ σημερινοὶ πολιτικοί!  Βρεῖτε τὶς διαφορές!


Οἱ κοτζαμπάσηδες ἧταν οἱ Ἓλληνες φοροεισπράκτορες τῶν Τούρκων. Ὁ πασᾶς ὄριζε τὸ ποσὸ καὶ ἀνέθετε στοὺς κοτζαμπάσηδες τὴν εἴσπραξη.

     Ὁ François Charles Hugues Laurent Pouqueville μέσα στὸ χρονικό του «Travels in the Morea, Albania & and several other parts of the Ottoman Empire to Constantinople»,  κάνει ἀναφορὰ γιὰ τὴν διαδικασία καταβολῆς φόρων τῶν ὑπόδουλων Ἑλλήνων καὶ χαρακτηρίζει τοὺς κοτζαμπάσηδες τυραννικοὺς, ἀδικητὲς καὶ ἄρπαγες:

«Θὰ νόμιζε κανεὶς ὅτι οἱ ἀρχηγοὶ αὐτοῦ τοῦ καταπιεσμένου λαοῦ θὰ τὸν παρηγοροῦσαν, ὅτι θὰ πάσχιζαν νὰ ἀνακουφίσουν τοὺς συμπατριῶτες τους. Ἀλλὰ οἱ κοτζαμπάσηδες εἶναι οἱ πιὸ χυδαῖοι πράκτορες καὶ οἱ πιὸ ἀξιοκαταφρόνητοι σατράπες τοῦ σουλτάνου. Ἐνδιαφέρονται μονάχα γιὰ τὶς ἐκβιαστικὲς ἁρπαγές τους, γιὰ νὰ θησαυρίζουν ἀπὸ τὴν ἀνισότητα ποὺ ἐπιβάλλουν καὶ ἀπὸ τὴν καταπίεση τοῦ λαοῦ. Τέρατα ἀποτρόπαια, μανιάζουν ποὺ οἱ σκλαβωμένοι Ἕλληνες λαχταροῦν τὸν λυτρωμό τους. Καὶ καθὼς ἀνήκουν σὲ οἰκογένειες ποὺ κατέχουν ἐκκλησιαστικὰ ἀξιώματα καλοῦν τοὺς ἱεράρχες, ὅταν δημιουργοῦνται ταραχές, νὰ ἐπαναφέρουν μὲ τὴν ἀπειλὴ τοῦ ἀφορισμοῦ στὴν τάξη τοὺς πιὸ θερμόαιμους».

     Οἱ περισσότεροι περιηγητὲς χρησιμοποιοῦν σκληρὴ γλώσσα γιὰ τοὺς κοτζαμπάσηδες, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ πλευρὰ ἡ κατακραυγὴ εἶναι μεγάλη. Πολλὲς ἐπικρίσεις ἔχουν διατυπωθεῖ ἐναντίον τους στὰ χρόνια τῆς τουρκοκρατίας καὶ τοῦ ξεσηκωμοῦ.

Ὁ Καποδίστριας ἒλεγε πὼς ἦταν «Τοῦρκοι φέροντες χριστιανικὰ ὀνόματα», ὁ Κουντουριώτης τοὺς ἀποκαλοῦσε «τουρκοπροεστούς», ὁ λαὸς «τουρκοκοτζαμπάσηδες».


   Καὶ πρῶτα – πρῶτα ὁ τρόπος ἐκλογῆς τους! Οἱ Τοῦρκοι ἔδιναν ἐντολὴ νὰ γίνεται ἐλεύθερη ἡ ἀνάδειξη τοῦ κοτζάμπαση. Στὴν ἀνάδειξή του ὅμως δὲν ἔπαιρνε μέρος ὁ λαὸς ἀλλὰ μόνο ὁ μητροπολίτης, οἱ ἡγούμενοι καὶ προηγούμενοι τῶν μοναστηριῶν τῆς περιοχῆς, οἱ ἄρχοντες, οἱ προεστοὶ, οἱ δημογέροντες καὶ οἱ «ἐπισημότεροι τῶν λαϊκῶν τάξεων», ὅπως φαίνεται ἀπὸ ἔγγραφο τοῦ πατριάρχη Κύριλλου ΣΤ’ πρὸς τὸν μητροπολίτη Ἄνδρου καὶ Σύρου (30 Μαρτίου 1813). Σπεύδει μάλιστα ὁ πατριάρχης νὰ καταστήσῃ προσεκτικὸ τὸ μητροπολίτη 
«μὴ τυχὸν εἰς τὴν ἐκλογὴν εἰσχωρήσωσί τινὲς ἐκ τῶν τάξεων τῶν γεμιτζήδων ἢ ἂλλοι τινὲς ἐκ τῶν ἐγχωρίων ραγιάδων»  
(Δ. Πασχάλη, Κοτζαμπάσηδες, Ἡμερ. Μεγάλης Ἑλλᾶδος 1935, σ. 305-306).

Ὁ Φωτάκος στὰ «Ἀπομνημονεύματα περὶ τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως», ἀναφέρει:
«Οἱ κοτζαμπάσηδες ἢ προύχοντες δὲν ἧσαν λαοπρόβλητοι, καθὼς τινες γράφουσι καὶ λέγουσι ἀλλ΄ ἧσαν ἕνα σῶμα ἑνωμένον διὰ τοῦ μεταξύ των συμφέροντος…. [….] Ὅλος ὁ θόρυβος καὶ ἡ κίνησις ἐγίνετο πρὸς τὸ συμφέρον τῶν Τούρκων καὶ τῶν συντρόφων των κοτζαμπάσηδων… Οὗτοι ἐνήργουν ὡς ὑπηρέται τῶν ὀρέξεων τῶν Τούρκων…[….]  Εἰσέπρατταν ἑκατὸν καὶ ἔδιδαν μόνο εἰκοσι πέντε ἐξαπατῶντας τοὺς Τούρκους… [….]».

   Σὲ προκήρυξη πατριωτῶν τοῦ 1827 καταγγέλλονταν οἱ «αἱμοβόροι κοτζαμπάσηδες τόσους αἰῶνας νέμοντες τὰ σπλάγχνα τῶν πατριωτῶν των μὲ τοὺς ὁμοπράκτοράς των Ὀθωμανούς».
Ἀπηχήσεις αὐτῶν τῶν ἀντιλήψεων βρίσκουμε καὶ στὴ δημοτικὴ ποίηση:

«Ἕνα κοράκι ξέβγαινεν, μέσα ἀπὸ τὸν Ἅδη 
σύει καὶ εἰς τὰ νύχια του ἀνθρώπινο κεφάλικι΄ 
ὥρας ὥρας τὸ ρώταγε, κι΄ ὥρας ὥρας τοῦ λέει: 
- Κεφάλι, κακοκέφαλο, κακοῦ καιροῦ γραμμένο 
τί ἔκαμες στὰ νιάτα σου κι΄ εἶσαι κριματισμένο; 
Μὴν ἤσουν πρῶτος στὸ χωριὸ καὶ μοίραζες τὰ χρέη; 
Ἔριχνες πλούσιους ἑκατὸ καὶ στοὺς φτωχοὺς διακόσια 
καὶ μιὰ χῆρα μὲ δυὸ παιδιὰ τοὺς ρίχνεις πεντακόσια»…


     Οἱ κοτζαμπάσηδες εἶχαν συσσωρεύσει πλούτη, συχνὰ ἄνομα, ἀσκοῦσαν ἐξουσία πάνω στοὺς ὁμοεθνεῖς καὶ ἀντλοῦσαν τὴ δύναμή τους ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς. Φυσικὰ οἱ ἐκμεταλλευόμενοι ἧταν Ἕλληνες καὶ γιὰ αὐτὸ δὲν ἔλειπαν οἱ ἐκδηλώσεις ταξικοῦ μίσους, ἀκόμα καὶ οἱ λαϊκὲς ἐξεγέρσεις ἐναντίον τους, ὅπως στὴ Σάμο. Αὐτὸ ὅμως δὲν σημαίνει ὅτι ἀπουσίαζε ὁ πατριωτισμὸς καὶ ἡ ἐθνικὴ συνείδηση ἀπὸ ὅλους τοὺς προκρίτους. Ὑπῆρχαν οἱ ἀχρεῖοι τουρκολᾶτρες ἀλλὰ καὶ μερικοὶ ποὺ πάλλονταν ἀπὸ ἐθνικὴ ἔξαρση. Ἄλλωστε οἱ ἄρχοντες ζοῦσαν μόνιμα μὲ τὴν ἀγωνία τῆς δυσμένειας ποὺ ὁδηγοῦσε στὴν καρατόμηση καὶ στὴ δήμευση τῶν περιουσιῶν τους…

«Οἱ Ἓλληνες ἀναμεταξύ των λέγουν, ὃτι τρεῖς εἶναι αἱ πληγαῖ τοῦ τόπου των, οἱ ἐπίσκοποι, οἱ κοτζαμπάσηδες, καὶ οἱ Τοῦρκοι». Narrative of a Journey in the Morea», William Gell, London, 1823).

 

Βιβλιογραφία

«Ξένοι ταξιδιῶτες στὴν Ἑλλάδα, 1800-1810», τόμ. Γ1, Κυριάκου Σιμόπουλου, Ἀθήνα 1992.

«Travels in the Morea, Albania & and several other parts of the Ottoman Empire to Constantinople, during the years 1798, 1799, 1800 and 1801»   Pouqueville (1806)

Γάλλος γιατρὸς  François Charles Hugues Laurent Pouqueville (4/11/1770, – 20/12/1838)  ἦταν πρῶτος Εὐρωπαῖος ταξιδιώτης ποὺ ἒφτασε στὴν Ἑλλάδα στὸ κατώφλι τοῦ ΙΘαἰώνα. Ἀκούσιο ταξίδι. Pouqueville βρέθηκε, σὲ ἡλικία 29 χρόνων στὴν Ἑλλάδα αἰχμάλωτος τῶν Τούρκων καὶ περιήγησή του ἒγινε μὲ ἒνοπλη συνοδεία. Πέρασε τὸ χειμώνα τοῦ 1799 στὴν Τριπολιτσὰ καὶ τὸ 1800 ὁδηγήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη ὃπου παρέμεινε φυλακισμένος δύο χρόνια.
Καρπὸς αὐτῆς τῆς περιπέτειας ἦταν ἡ ἐκμάθηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ τὸ παραπάνω  περιηγητικὸ χρονικὸ ποὺ σημείωσε μεγάλη κυκλοφοριακὴ ἐπιτυχία…


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου